Uncategorized

Teorie spiskowe a praktyka

Termin „teoria spiskowa” bywa często nadużywany. Tymczasem istnieją też „teorie teorii spiskowych”, wyjaśniające  czemu ten rodzaj narracji, używający selekcji argumentów (niekoniecznie powiązanych) dowodzących istnienia wielkich spisków, cieszy się tak szerokim powodzeniem.

Teorie spiskowe bazują na domniemaniu, iż silne i ukryte siły wdrażają złożone intrygi. Kiedyś termin ten był neutralny, ale w ciągu ostatniego półwiecza zyskał mocno pejoratywne skojarzenia z paranoiczną tendencją widzenia wpływu ukrytej „złej” mocy w wydarzeniach.

Terminu tego używa się dziś aby ośmieszyć albo odrzucić racje które są określane jako śmieszne, niepoważne, paranoiczne, niepoparte albo nieracjonalne. Udowodnione teorie spiskowe określa się mianem „dziennikarstwa śledczego” albo „analizy historycznej” [1] [2]

Dominacja teorii spiskowych prowadzi do wykrzywienia dyskursu. Stosowanie reguły kciuka do oceny rzeczywistości powoduje wykrzywione pojmowanie przyczyn. Wielkie zdarzenia historyczne mogą mieć drobne przyczyny, lub być efektem ciągu drobnych zdarzeń. Reguła kciuka powoduje że od „znacznie większych” wydarzeń oczekujemy „znacznie większych” przyczyn. W literaturze określa się to mianem skrzywienia epistemicznego (epistemistic bias).

W polskiej polityce możnaby doszukiwać się rozkwitu torii spiskowych na niektórych jej polach. Ekonomiści patrzą jednak w politykę gospodarczą, tu zaś niekótrzy dowcipni ironizują by uprawiać jej rozumienie za pomocą zasady nieoznaczoności znanej z mechaniki kwantowej:

„budżet przejmie obowiązki emerytalnego zaopatrzenia ludzi – w ogóle pracujących krótko, zasili należycie służbę zdrowia, zapłaci przedsiębiorcom za zatrudnienie bezrobotnych, da stypendia dzieciom i młodzieży. Nie tylko to. Podniosą jeszcze (…) płacę minimalną oraz sprowadzą emigrantów do Polski dając wszystkim należyte wynagrodzenie. Tylko nie mówią skąd na to wezmą. (…) W mechanice kwantowej obowiązuje zasada nieoznaczoności. Wedle niej istnieją pewne parametry, których nie możemy jednocześnie rozpoznać. Dla wyjaśnienia tego przy pomocy znanych pojęć można by trywializując mocno utrzymywać, że zasłaniamy palcem pokazywane nim ostrze igły co nam odbiera szansę na określenie jej koloru. Palec bowiem jest w porównaniem z igłą zbyt duży dla należytego wykorzystania tu jego wskazujących właściwości. Wydaje się, że nacjonaliści szczególnie, ale i zwolennicy (…) w ogóle udowodnili, że zasada ta panuje także w makroświecie. Ich aparat rozpoznawczy ma tylko zdolność obrazowania tego, co im doskwiera przesłaniając przyczyny dolegliwości (…)” [3]

Są jednak specjalizacje nauk gdzie jednak docieka się dolegliwości.

Za pomocą teorii spiskowych nie sposób wyjaśnić, dlaczego akurat za rządów „premiera z Kaszub” upadła jedyna tamtejsza kaszubska telewizja narodowa (CSB TV), i dlaczego nie mogła nadawać naziemnie (swój sygnał transmitowała jedynie satelitarnie). Za bardziej prawdopodobne wydaje się iż rządzący polityk nawet nie zadbał o interes swojego małego narodu (jak chcą jedni) czy grupy etnicznej (jak utrzymują inni). Trudno wyjaśnić, dlaczego np. w swoim rodzinnym okręgu wyborczym szef rządu pozwala by np. znacznie pogorszyła się częstotliwość kursowania lokalnego odpowiednika metra, w niektórych godzinach kursującego już tak rzadko że po raz pierwszy po wojnie wypadającego z definicji takich systemów zakładających minimalne określone częstotliwości kursowania.

Przyczyny tych niedomagań mogą być znacznie bardziej trywialne. Słabe szkolnictwo (także branżowe i specjalistyczne) powoduje się obniżenie jakości wykonywania zawodów. O zmianie jakościowej opowiadali mi np. praktycy jednej z  kluczowych dla bezpieczeństwa polityków profesji, mówiąc o już znacznie innej jakości pracy nowych roczników kolegów.

opr. A. Fularz

Literatura
[1] Knight, Peter (2003). Conspiracy theories in American history: an encyclopedia. 1. ABC-CLIO. p. 16. ISBN 978-1-57607-812-9.
[2] cyt za. Slate Magazine, http://www.slate.com/id/2119989/

[3] Cytat za bloggerem Stary z Salon 24

[4] http://en.wikipedia.org/wiki/Conspiracy_theory

By